Günahkarlıq vicdanımızın səsidir? Bəli, yəqin ki, deyə bilərsən. Vicdan doğuşdan insana xas deyil, tərbiyə olunur. Bir insanda nə qədər çox vicdan yaranar və güclənərsə, əslində günahkar olmadığı, ancaq qarşı çıxa biləcəyi şey üçün də günahını daha kəskin hiss edər.
Vicdan insanın cəmiyyətdəki varlığının əsasını təşkil edir. Bəs bir çox insanın günahkarlıq hissinə verdiyi mənfi mənanı nə izah edir? Göründüyü kimi, şərti müdriklikdə iki anlayış qarışıqdır: vicdan səsi kimi günahkarlıq və xəyali, qurtuluşu mümkün olmayan, lakin buna baxmayaraq bir insanı əzablandıran və normadan kənara çıxan hərəkətlər etməyə məcbur edən. İnsan psixikasının bir çox sahələri kimi: sevgi, vətənpərvərlik, yaradıcılıq - vicdan və buna görə günahkarlıq hissi həm ahəngdar, tam hüquqlu, həm də pozulmuş, patoloji formada mövcud ola bilər. Sonuncu vəziyyətdə, günahkarlıq, bir qayda olaraq, bir insanın öz əxlaq normalarını pozmasından qaynaqlanmır, ancaq kənardan tətbiq olunur - yanlış tərbiyə, tarixən formalaşmış ictimai rəy, səhv ideologiya.
Hər hansı bir insanın praktik olaraq bütün dinlərin təbliğ etdiyi "günahkarlığı" günahkarlıq hissinin nevrotik formasına aid etmək lazımdır. İnkişaf etmiş rituallara və mənəvi cəhətdən inkişafına baxmayaraq, bir çox dindar üçün müxtəlif səbəblərə görə fərdi qurtuluş arzusu hipertrofiyalaşır və bu qədər uzun oruclar, zəncirlər taxmaq, özlərinə bayraq vermək və hətta özünü yandırmaq günahların kəffarəsi üçün istifadə olunur. Fiziki cəzaya məruz qalan bir uşağın əldə etdiyi günahkarlıq hissi ("məni döysələr, mən pisəm") daha sonra təcavüzdə, antisosial davranışda öz ifadəsini tapa bilər. Bir çox cəmiyyətdə cinsi zorakılıq qurbanları rəğbət oyatmaq əvəzinə tez-tez baş verənlərlə bağlı ittihamlarla üzləşirlər (“bu mənim günahımdır”) və sosial boykot “utanc” qurbanı intihara sövq edə bilər.
Təqsir hisslərinin nevrotik xarakter daşıdığı bütün hallar psixoterapevtin işini tələb edir. Törədilmiş əməllərə görə günahkarlıq insanda məsuliyyəti artırırsa, onu gələcəkdə bu cür hərəkətlər etməməyə təşviq edirsə, onda həqiqi mənəviyyata sahib olan və cəmiyyətin xeyrinə səmərəli fəaliyyət göstərməyi bacaran sağlam, yetkin bir insan haqqında danışmaq olar.