Qədim Yunan filosofu Sokrat ənənəvi olaraq "həqiqət mübahisədə doğulur" ifadəsinin müəllifi sayılır. Bununla birlikdə, bəzi tədqiqatçılar Sokratın tamamilə fərqli bir şey nəzərdə tutduğunu iddia edirlər.
Sokrat həqiqətən nə dedi?
Əslində, Sokrat həqiqətin mübahisədə doğula biləcəyini inkar etdi, heç biri özünü digərindən daha ağıllı hesab etməyən bərabər insanlar dialoqu ilə buna qarşı çıxdı. Yalnız belə bir dialoqda, onun fikrincə, həqiqət axtarışı mümkündür. Həqiqətin harada aşkarlandığını dəqiq başa düşmək üçün müxtəlif ünsiyyət növlərini ayırmaq lazımdır: mübahisə, müzakirə, dialoq. Prinsipcə, aralarındakı fərq kifayət qədər ixtiyari olsa da, mövcuddur. Mübahisə sadəcə hər iki tərəfin digərlərini baxışlarının doğru olduğuna inandırmaq cəhdidir. Belə bir müzakirə nadir hallarda konstruktiv və əsaslandırılmış, əsasən hisslərə əsaslanır. Müzakirəyə gəldikdə, bu, hər tərəfin müəyyən bir baxış lehinə öz arqumentlərini irəli sürdüyü mübahisəli bir məsələnin müzakirə növüdür. Dialoq, həmsöhbətini razı salmağa çalışmadan fikir mübadiləsidir. Buna əsasən, mübahisənin həqiqəti axtarmaq üçün ən ümidverici bir yol olduğunu deyə bilərik.
Socrates, rəqiblərdən biri özünü daha ağıllı hesab edərsə, o birisinə həqiqəti tapmasına kömək etməli olduğuna inanırdı. Bunun üçün rəqibin mövqeyini qəbul etməyi və onunla birlikdə səhvliyini sübut etməyi tövsiyə etdi.
Həqiqət harada doğulur?
Mübahisədə həqiqətin dünyaya gəlməsi, yalnız iştirakçı tərəflərin hər biri həqiqəti aydınlaşdırmaqda maraqlı olmadığı üçün deyil, fikirlərini müdafiə etməyə çalışdığı üçün mümkün deyil. Əslində mübahisə hər bir iştirakçının başqalarından üstün olduğunu sübut etmək cəhdidir, həqiqət axtarışı isə ümumiyyətlə arxa plana keçir. Buna tez-tez qızğın mübahisələri müşayiət edən mənfi duyğuları da əlavə etsək, məsələ qətiliklə həqiqət və ya xəyaldan getmədiyi aydın olur.
Mübahisə edəcəksənsə, müzakirələrin aparılması üçün natiqlik texnikasını öyrənməyə dəyər, bunlarla silahlandıqca, çox güman ki, özünüzü daha inamla sübut edə biləcəksiniz.
Digər tərəfdən, mübahisəni müzakirə və ya dialoqa çevirsəniz, həmsöhbətin tərəfini tutmağa və ya öz səhvinizi etiraf etməyə hazır olsanız, xeyli çox fayda əldə edə bilərsiniz. Əvvəlcə mövqeyinizi mübahisə etməyi, məntiqi əlaqələri axtarmağı, nəticə və nəticə çıxarmağı öyrənəcəksiniz. İkincisi, həmsöhbətin baxışını, mübahisəsini, müzakirə olunan məsələ ilə bağlı fikirlərini öyrənəcəksiniz, bu da öz dünyagörüşünüzün sərhədlərini genişləndirməyə kömək edəcəkdir. Üçüncüsü, hər hansı bir mübahisəni konstruktiv göstərməyə çalışaraq, duyğularınızı idarə etmək bacarıqlarını xeyli artıracaqsınız. Əlavə olaraq, müzakirə və daha da çox dialoq, ən şiddətli mübahisədən daha çox həqiqəti tapmaq yolunda sizi irəliləyəcək ən doğru həll yolunun ortaq axtarışını nəzərdə tutur.
